Wychowanie integracyjne - cele, założenia, zalety i wady          

 

Rozwój integracji - cele i założenia

 

Początki integracji przypadają na lata sześćdziesiąte, ale dojrzewanie do przyjęcia nowego sposobu myślenia, a w konsekwencji i działania, odbywało się w poszczególnych krajach w różnym tempie. Najwcześniej zyskała społeczny akces w Stanach Zjednoczonych i w niektórych krajach skandynawskich, głównie w Szwecji. W późniejszym czasie dołączyła Wielka Brytania, Włochy, Niemcy i potem inne kraje.

 W Polsce nasilenie zainteresowania problemami ludzi niepełnosprawnych dało się zauważyć w latach siedemdziesiątych, ale nie znalazło wówczas szerokiego odbicia w społecznym działaniu. Dopiero w latach dziewięćdziesiątych nastąpiło pozytywne spojrzenie na ten problem i szybkie powstawanie kolejnych placówek: przedszkoli, szkół integracyjnych, szkół z oddziałami integracyjnymi, ośrodków rehabilitacyjnych. Natychmiast okazało się, że dobre przedszkola i szkoły stają się jeszcze lepsze, gdy przyjmują wszystkie dzieci. A dobrzy nauczyciele stają się bardziej kompetentni, gdy włączają do grupy każde dziecko.

Przez integrację w szerokim pojęciu rozumiemy zespolenie, scalenie, tworzenie całości z części. Idąc dalej za tą definicją możemy stwierdzić, że integracyjny system kształcenia i wychowania polega na maksymalnym włączeniu dzieci i młodzieży z odchyleniami od normy do szkół masowych i innych placówek, umożliwiając im - w miarę możliwości - wzrastanie i naukę w gronie zdrowych rówieśników. Integrując społecznie niepełnosprawnych, stwarzamy im warunki, aby mogły wychowywać się w swojej rodzinie, uczyć się w szkole powszechnej, wzrastać w naturalnym środowisku wśród pełnosprawnych rówieśników.

Reformując metody kształcenia i wychowania dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych, należy zaszczepić w naszych umysłach przekonanie, że wszelkie działania w tym kierunku winny mieć na celu zaspokojenie potrzeb dzieci. Zgodnie z tym humanistycznym przesłaniem należy tworzyć warunki rozwoju osobom niepełnosprawnym, by przełamać istniejące w wielu sferach życia społecznego bariery. Wyeliminowanie uprzedzeń i postaw odrzucających nastąpi szybciej, jeżeli dzieci poznają się, nauczą tolerancji i akceptowania innych. Obcowanie uczniów zdrowych i niepełnosprawnych stanowi szansę dla obu grup, albowiem żaden nauczyciel, bez względu na swoje kompetencje i talent pedagogiczny, nie zastąpi dziecku społecznego otoczenia innych dzieci.

Klasy integracyjne muszą uznawać i odpowiadać na zróżnicowane potrzeby swoich uczniów przyjmując różne style i tempa uczenia się oraz gwarantując każdemu odpowiednie wykształcenie, między innymi dzięki właściwemu programowi nauczania i organizacji pracy dydaktyczno- wychowawczej. W ramach klas integracyjnych dzieci ze specyficznymi potrzebami edukacyjnymi powinny otrzymywać takie dodatkowe wsparcie, jakiego wymagają w celu zapewnienia skuteczności ich kształcenia.

 

Liczba uczniów w klasie integracyjnej powinna wynosić od 15 do 20, w tym od 3 do 5 uczniów niepełnosprawnych. W naszym gimnazjum w każdym ciągu klasowym nauczamy w klasach integracyjnych. Dla potrzeb klas integracyjnych dyrekcja szkoły i organ prowadzący w miarę możliwości zapewniają:

* wsparcie nauczycieli wspomagających ze specjalnym przygotowaniem pedagogicznym w celu: udzielenia pomocy nauczycielom w zakresie doboru treści programowych i metod nauczania oraz prowadzenia bądź organizowania różnego rodzaju form pomocy psychologicznej i pedagogicznej oraz zajęć rewalidacji indywidualnej,

* działanie w oparciu o program autorski zatwierdzony przez kuratora oświaty.

 

 

Kształcenie integracyjne to wspieranie wszystkich osób w uczeniu się i wspólne uczestniczenie w życiu społecznym. Oznacza to, że każde dziecko w wieku szkolnym ma szansę uczenia się w szkole masowej bez względu na swoje możliwości i zdolności. W szkole tej ma ono i jego rodzina zapewnione wsparcie ze strony wysoko wykwalifikowanej kadry szkoły. Do grupy integracyjnej należą dzieci zdrowe i niepełnosprawne, które realizują program wychowawczy i edukacyjny. W zajęciach uczestniczy cała grupa. Ponieważ występują różnice w możliwościach przyswajania wiedzy i tempie pracy, program edukacyjny musi być tak zmodyfikowany, aby uwzględniał indywidualne możliwości intelektualne każdego ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

W klasie integracyjnej pracuje dwóch nauczycieli: jeden- nauczyciel przedmiotowy, drugi- pedagog specjalny, pełniący rolę nauczyciela wspomagającego. Oboje są odpowiedzialni za postępy uczniów w równym stopniu. Dzięki pracy dwóch pedagogów możliwa jest indywidualizacja w procesie nauczania każdego ucznia.

W naszej szkole, dla optymalizacji rozwoju dzieci zdrowych i niepełnosprawnych zatrudnieni są: nauczyciele wspomagający, pedagog-terapeuta, psycholog, pedagodzy szkolni, pielęgniarka i nauczyciele świetlicy. Zadaniem tych osób jest wspólne oddziaływanie w taki sposób, aby następowało:

* wspieranie indywidualnego rozwoju uczniów,

* tworzenie indywidualnych programów terapeutycznych dla osób niepełnosprawnych,

* dostosowanie treści programowych i pomocy dydaktycznych do potrzeb i możliwości każdego dziecka.

W systemie integracyjnym wszyscy mają równe szanse uczestnictwa w życiu społecznym. Zarówno „zdrowi”, jak i niepełnosprawni uczą się tolerancji, akceptacji, otwartości na potrzeby innych, odpowiedzialności, a także życzliwości i wyrozumiałości. Dzieci „zdrowe” są naturalnym bodźcem do działania dla niepełnosprawnych rówieśników, są dla nich wzorcami do naśladowania. To im starają się dorównać w każdej dziedzinie, nie chcąc być gorszymi. Integracja powoduje u dzieci niepełnosprawnych wzrost motywacji do działania i nauki. Rodzi się wiara we własne siły, łatwiej jest im przełamywać nieśmiałość. Dzięki temu nabierają pewności siebie i rozwijają się dynamiczniej naśladując dzieci zdrowe.

Tak rozumiana integracja koncentruje się głównie na umiejscowieniu dziecka w środowisku szkolnym wraz ze sprawnymi rówieśnikami. Jest to oczywiście ogromny postęp w stosunku do segregacyjnego systemu kształcenia, ponieważ daje szansę niepełnosprawnemu na naukę w lokalnej szkole bliskiej miejsca zamieszkania jego rodziny i na uczestnictwo w życiu szkoły.

Nauczyciele ( prowadzący oraz wspomagający)  opracowują zmodyfikowane programy nauczania w klasach integracyjnych oraz indywidualne programy rewalidacji (pedagog specjalny), uwzględniając dotychczasowe sukcesy i porażki. Muszą być one zaakceptowane przez dyrektora placówki.

* Nauczyciele tak starają się różnicować wymagania, aby każdy mógł osiągnąć sukces i satysfakcję z wykonywanych zadań i poleceń. Poprzez odpowiedni dobór metod, form pracy oraz środków dydaktycznych nauczyciele umożliwiają wszystkim uczniom maksymalne wykorzystanie swoich umiejętności, zdolności oraz rozwój zainteresowań.

* Dzięki miłej, nie stresującej atmosferze każde dziecko czuje się akceptowane i szanowane.

* Wrażliwość na potrzeby innych, otwartość są kształcone poprzez nawiązywanie współpracy z innymi klasami w szkole (pikniki integracyjne, Zielone Szkoły, turnieje klasowe).

* Ważnym elementem pracy wychowawców jest dobra współpraca z rodzicami. Dzięki właściwym relacjom z nimi, chętniej wspierają pedagogów w organizacji imprez klasowych, na wycieczkach, w urządzaniu sali lekcyjnej.

* Ponadto wychowawca musi być tzw. centrum informacyjnym. Zbiera i przekazuje informacje i zalecenia dotyczące uczniów wszystkim osobom mającym kontakt z dzieckiem.

Odkryjmy zalety integracji

Uczniowie o specjalnych potrzebach stali się wyzwaniem dla nauczycieli, dla ich zdolności i umiejętności, wspierania więzi między uczniami oraz współpracy z rodzicami. Akceptacja dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi jest priorytetową zasadą integracji. Pozwala ona przełamać negatywne opinie i przesądy wobec osób niepełnosprawnych. Jest, obok poczucia bezpieczeństwa, jedną z podstawowych potrzeb psychicznych. W stosunku do dzieci o specjalnych potrzebach często rozumiana jest jako nadmierna tolerancja, przywileje i wychowanie pod kloszem.

Każdy pragnie być akceptowany jako człowiek, który ma te same potrzeby co inni ludzie, a ich realizacja nie jest wywołana współczuciem z powodu jego ograniczeń. Aby akceptować ucznia niepełnosprawnego, trzeba postrzegać go przede wszystkim jako dziecko, a jego niepełnosprawność jedynie jako jeden z wielu czynników mogących utrudnić jego rozwój. Należy pamiętać, że aby uczeń niepełnosprawny stał się integralnym członkiem zespołu klasowego, musi być akceptowany w pełni przez swoich kolegów. Często przyczyną braku akceptacji i złych stosunków z kolegami czy też wzajemnej niechęci są społeczne uprzedzenia

Rozpoczynając naukę w szkole, uczniowie spotykają się po raz pierwszy z nowymi kolegami, nauczycielami, często znajdują się w całkowicie nowej sytuacji. Każdy reprezentuje inną osobowość. Początek roku szkolnego jest więc czasem trudnym i pełnym oczekiwań. W sytuacji związanej z adaptacją uczniów do warunków szkolnych trzeba odpowiedzieć na zasadnicze pytania: Co daje integracja osobom z niepełnosprawnością intelektualną, a co normalnie rozwijającym się? Co daje uczniowi współuczestnictwo w klasie integracyjnej?

Biorąc pod uwagę dzieci niepełnosprawne , to: stymuluje ich rozwój, zapewnia konieczną w ich życiu pomoc, zaspokaja potrzebę więzi z grupą, natomiast osobom normalnie rozwijającym się daje zapewne podstawę do sądu, że się jest sprawniejszym, bardziej od innych kompetentnym- czyli wyższą samoocenę, również wyższą świadomość negatywnych następstw rozwoju cywilizacji, poczucie bycia potrzebnym z uwagi na konieczność pomocy słabszemu.

Do głównych korzyści wynikających z wzajemnego współistnienia i funkcjonowania w klasie można by zaliczyć:

*poznanie nowych kolegów i akceptację innych,

*budowanie poczucia własnej wartości,

*uczenie się tolerancji i empatii,

*przełamywanie własnych słabości i ograniczeń,

*nabycie przydatnych umiejętności interpersonalnych (asertywność, budowanie wiary w siebie i zespół, umiejętność rozwiązywania konfliktów)

*poczucie odpowiedzialności za siebie i innych,

*możliwość uzyskania wsparcia ze strony koleżanek i kolegów z klasy w trudnych sytuacjach,

*zaspokojenie swoich podstawowych potrzeb psychicznych (uznania, akceptacji, bezpieczeństwa, możliwość zespołowego podejmowania decyzji, możliwość podzielenia się swoimi sukcesami z innymi).

Zintegrowana klasa jest więc wynikiem współpracy uczniów i nauczyciela. Zagrożeniem dla integrującej się grupy mogą być zachowania pojedynczych uczniów, którzy nie chcą dostrzec korzyści funkcjonowania w zespole. Uczeń, który przeciwstawia się podejmowaniu zadań przez grupę, walczy o zdobycie w niej wysokiej pozycji lub manipuluje innymi czy też ocenia swoich kolegów, może skutecznie utrudnić zintegrowanie klasy. Ważnym wyzwaniem dla nauczyciela staje się wyeliminowanie barier utrudniających wzajemne kontakty, dlatego podstawową kwestią dla wychowawcy staje się taka organizacja pracy, aby uczniowie pracowali w atmosferze bezpieczeństwa i zaufania.

 

Integracja nie jest wartością tylko dla dzieci niepełnosprawnych. Jest szansą dla nauczycieli i dla wszystkich uczniów na kształcenie się w warunkach bardziej przychylnych ich wszechstronnemu rozwojowi osobowości. Natomiast nauczyciel pracujący z grupą integracyjną, chociażby ze względu na różnorodność możliwości dzieci będących pod jego opieką, staje się bardziej twórczy i kreatywny. Integracja jest naszą wspólną szansą na tworzenie świata żyjącego w miłości, pokoju i tolerancji.

Zalety:

* Mała liczba uczniów w klasie, innowacyjne metody realizowania zadań dydaktyczno- wychowawczych, bogactwo i różnorodność pomocy dydaktycznych.

* Nauczyciel akceptuje dziecko niepełnosprawne nie jako specjalne, ale jako obarczone większymi trudnościami rozwojowymi. Przydziela mu zadania na równi ze zdrowymi, włącza we wszystkie zajęcia bez szkody dla zdrowia, stosuje te same nagrody i kary, przyznaje mu role, udziela pomocy specjalistycznej, wspiera je zachętą i wiarą, zauważa jego zdolności i osiągnięcia.

* Zapewniona jest opieka medyczna, ułatwiony dostęp do zajęć rewalidacyjnych, korekcyjno- kompensacyjnych.

* Dzieci niepełnosprawne uczą się społecznego sposobu bycia, identyfikują się z grupami normalnymi i mają świadomość przynależności do społeczeństwa. Unikają lęku , jaki wywołuje przejście z przestrzeni chronionej do twardej rzeczywistości. Są przygotowane do radzenia sobie w świecie urządzonym przez ludzi zdrowych.

* Integracja pozytywnie wpływa na zachowania niepełnosprawnych, a także na ich osobowość. Są kochane, akceptowane, odnoszą sukcesy, aktywnie uczestniczą w zabawach i zajęciach wraz ze swymi kolegami.

* Integracja pozytywnie wpływa na dzieci zdrowe, które akceptują specyfikę i odmienność upośledzonych kolegów, pozbywają się strachu i obcości przed dziećmi chorymi.

* Poprawia sprawność ruchową dzieci niepełnosprawnych, poszerza zainteresowania, rozwija mowę, wyobraźnię.

* Szkoła integracyjna wspiera rodziców, udziela porad, pomocy specjalistycznej.

* Nauka w klasie integracyjnej obchodzi się bez internatu i pozwala dziecku na stały pobyt w rodzinie. Przebywanie z rodzicami jest zwykle korzystniejsze dla psychicznego rozwoju dziecka. Dziecko upośledzone uczęszczające do szkół powszechnych jest traktowane przez rodziców normalnie, ponieważ przekonują się, że pod wieloma względami dorównuje ono innym dzieciom.

 

 

 

 

Bibliografia:

 

Bałachowicz J. Wychowanie do akceptacji niepełnosprawnych, „Życie Szkoły” 1993, nr 10

Bogucka J., Kościelska M. Wychowanie i nauczanie integracyjne, Warszawa 1994

Charuba M. Jak integrować klasę? „Problemy Opiekuńczo- Wychowawcze” 1995 nr 5

Jastrząb J. Zaspokajanie specjalnych potrzeb edukacyjnych, „Wychowanie na co dzień” 1995 nr 12

Jastrząb J. Akceptacja uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, „Wychowanie na co dzień” 1997 nr 3

Kuszek G. Integracja czy segregacja, „Szkoła Specjalna” 1995 nr1

Lausch-Żuk J. Integracja osób z niepełnosprawnością intelektualną z osobami pełnosprawnymi- szanse czy zagrożenia, „Wychowanie na co dzień”

Sękowska Z. Problemy integracyjnego kształcenia i rewalidacji dzieci niepełnosprawnych, „Kultura i Edukacja” 1993 nr 3